Çocuklarda İshal ve Kusma

Çocuklarda akut ishal rahatsızlığı genel olarak virüslerin yol açtığı bağırsak enfeksiyonunun bir neticesi olarak meydana gelir. Akut ishal sorunu birkaç gün içerisinde düzelen geçici bir sağlık sorunudur. Çocuklarda yaygın şekilde görülen ishal rahatsızlığı büyük oranda hafif ya da orta şiddette seyreder. Çocuklarda ishal hastalığı için en önemli risk unsuru vücudun su kaybetmesidir. Çocuğun yeterli miktarda sıvı alması tedavinin temel stratejisidir. Adana’da hastalarına hizmet veren Uzman Çocuk Doktoru Sena Kara Öncü çocuklarda ishal ve kusma ile ilgili bilinmesi gerekenleri anlattı. 

Çocuklarda İshalin Nedenleri Nelerdir?

Bağırsak enfeksiyonları çocuklarda ishal rahatsızlığına neden olan başlıca unsurdur. Genellikle virüslerden kaynaklanan bağırsak enfeksiyonları yakın temas veya gıda yolu ile bulaşabilir. Rotavirüs enfeksiyonu çocuklarda yaygın ishal nedenleri arasında yer alır. Rotavirüs aşısının ulusal rutin aşı takviminde yer aldığı ülkelerde bu sorun büyük oranda azalmaktadır. Rotavirüs dışında norovirüs ve adenovirüs de çocuklarda ishal rahatsızlığına neden olan önemli virüsler arasındadır.

Virüs kaynaklı bağırsak enfeksiyonları dışında, bakteri barındıran yiyeceklerin tüketilmesi ile yaşanan gıda zehirlenmeleri de ishale neden olabilir. Parazitlerle enfekte olan yiyecekler, gıda zehirlenmesine yol açar ve çocukta ishal gözlenebilir.

Bakterilerle ya da enfeksiyona neden olan diğer etkenlerle temas eden suların tüketilmesi de ishale neden olabilmektedir. Genellikle hijyenik yaşam koşullarının oluşturulamadığı ülkelerde çocuklarda ishal rahatsızlığı daha sık görülür.

Enfeksiyon dışı ishal sebepleri arasında kalın bağırsak iltihabı, çölyak hastalığı (gluten intoleransı) ya da besin alerjileri de nadiren ishal rahatsızlığı ile sonuçlanabilmektedir.

Çocuklarda İshal Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda ishal hastalığı ilk olarak kusma atağı ile başlangıç gösterir. Kusma atakları çoğu zaman 24-48 saat arasında düzelme gösterebilir. Çocuklarda kimi zaman iki gün süren hafif ishal ve bulantı şeklinde belirtiler gözlenirken kimi zaman birkaç gün boyunca devam eden, bol sulu dışkılamanın da eşlik ettiği şiddetli belirtiler ortaya çıkabilir. Eğer çocuk bir gün içerisinde en az üç defa yumuşak kıvamlı veya sulu dışkılıyorsa ishal söz konusu olabilir. Çocuklarda ishal rahatsızlığının yaygın görülen semptomları şu şekildedir:

• Mide bulantısı
• Kusma
• Kas ağrıları
• Baş ağrısı
• Yumuşak kıvamlı veya sulu dışkılama
• Kramp şeklinde ve dışkılama sonrası rahatlayan karın ağrıları

İshal hastalığı 3 ila 5 gün sürebilir. Kimi zaman bu süre daha da uzun olabilir. Yumuşak kıvamlı dışkılama semptomunun düzelmesi için bağırsakların normal düzenine dönmesi gerekir. Bu da yaklaşık bir haftaya kadar uzayabilir. Bazı vakalarda çocuğun akut ishal sorunu iyileşse bile geçici bir laktoz intoleransı söz konusu olabilir. Bu vakalarda çocuklar süt içtikten veya süt ürünü tükettikten sonra yumuşak kıvamlı dışkılayabilirler.

Çocuklarda Sıvı Eksikliği (Dehidrasyon) Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda eğer sıvı kaybı yaşanıyorsa, idrar çıkışında azalmalar baş gösterir. Göz yaşında azalma, ağız kuruluğu, huzursuz ruh hali gibi belirtiler ortaya çıkar. Aynı zamanda çocuğun göz kürelerinde çöküklüğe de rastlanabilir. Cilt solukluğu, uykuya meyilli olma, el ve ayakların soğukluğu, hızlı ve yetersiz solunum ve daha az bez ıslatma gibi durumlar söz konusu ise dehidrasyon şiddetli demektir. Bu gibi belirtileri fark ettiğinizde acil tıbbi yardım almanız gerekebilir.

İshal Hastalığında Hangi Çocuklar Dehidrasyon Açısından Risk Altındadır?

• Bir yaşından küçük çocuklar sıvı kaybı açısından daha önemli risk altındadır. Özellikle de altı aydan küçük bebeklerin kaybettiği sıvı toplam vücut sıvıları içerisinde daha büyük bir yüzdeye sahip olduğu için kaybedilen sıvının vücuda olumsuz etkisi de daha büyük olur.
• Bir yaşından küçük çocuklar eğer beklenen vücut ağırlığına ulaşamadıysa veya düşük doğum ağırlığına sahipse de dehidrasyon riski yüksektir.
• Hastalık esnasında anne sütü emmeyi bırakan bebekler de risk altındadır.
• Bağırsak enfeksiyonu esnasında yeterince sıvı tüketemeyen çocuklar,
• Şiddetli ishal ve kusma şikayeti yaşayan her yaştan çocuklar dehidrasyon tehlikesi ile karşı karşıyadır. Eğer son bir gün içerisinde altı defa ya da daha fazla ishal atağı yaşanmışsa dehidrasyon tehlikesi söz konusudur.

Çocuklarda İshal Hastalığı İçin Herhangi Bir Test Yaptırmak Gerekir Mi?

Eğer çocuğunuzda ishal belirtileri bir haftadan daha uzun süre varlığını sürdürmüşse gıda zehirlenmesinden şüphe edilir. Bir seyahatin ardından çocukta ishal gözlendiyse ve belirtiler çok şiddetli ise doktor dışkı analizine başvurabilir. Bu test ile çocuğun yaşadığı enfeksiyonun parazitlerden mi virüslerden mi yoksa bakterilerden dolayı mı geliştiği tespit edilir.

Çocuklarda İshal Hastalığında Ne Zaman Tıbbi Yardıma Başvurmak Gerekir?

• Altı aylıktan daha küçük çocuklar birden fazla defa ishal atağı yaşıyorsa ve bu ishal rahatsızlığı bir günden uzun sürüyorsa doktorunuza başvurabilirsiniz.
• İshal hastalığının altında yatan diyabet, böbrek veya kalp rahatsızlıkları söz konusuysa
• Çocuk aşırı miktarda sıvı kaybetmişse ve dehidrasyon belirtileri gözlenmeye başlanmışsa
• Çocuk sürekli olarak sersem ve uykuya meyilli bir hal gösteriyorsa
• Karın ağrıları çok şiddetli hale gelmişse
• İshal bulguları düzelmiyor ve dört günden uzun sürüyorsa
• Kusma şikayeti iki günden fazla sürüyorsa
• İshal ve kusma sırasında çıkarılan mide içeriğinde kan gözleniyorsa
• Çocuğun kusma şikayeti midesinde hiçbir şey tutamayacak kadar şiddetli seyrediyorsa doktora başvurulmalı ve tıbbi yardım alınmalıdır.

Çocuklarda İshal Tedavisi Nasıldır?

Birçok çocukta ishal hastalığının belirtileri hafif ve orta şiddette seyreder. Bu yüzden de herhangi bir tedavi uygulamasına gerek kalmaksızın birkaç gün içerisinde, bolca sıvı tüketerek iyileşme gösterebilir. Çocukların bağışıklık sistemi, genellikle enfeksiyonun vücuttan atılmasını sağlayabilmektedir. Fakat çocuğun genel sağlık durumu kötüye gidiyor ve vücutta dehidrasyon belirtileri gözleniyorsa zaman kaybetmeden tıbbi yardım almak gerekebilir. Bu gibi durumlarda doktor çocuğu dehidrasyon belirtileri ve karın bölgesindeki hassasiyet açısından değerlendirir.

Eğer bu süre zarfında çocukta kusma şikayetleri devam ediyorsa, ishal tedavisi için bol miktarda sıvı tüketmek kusma şikayetlerini daha kötü hale getirebilir. Bu nedenle çocuklara verilen sıvı miktarını azaltıp, sıvı alma aralıklarını sıkılaştırmak gerekebilir. Kusma şikayetleri yatıştıktan sonra çocuk normal beslenmeye başlayabilir. Fakat yine de normalin üzerinde sıvı tüketimi teşvik edilmelidir. Çocuklar başlangıçta yemek yemeye karşı isteksiz olabilirler. Bu durum normal olarak kabul edilir. Bu aşamada aileler çocuğun bol miktarda sıvı almasına odaklanmalıdır. Çocuğun iştahı yerine gelene kadar katı gıdalar ertelenebilir. Fakat sıvı alımını desteklemek için gazlı içecekler veya meyve suları tercih edilmemelidir. Zira bu içecekler ishali daha kötü bir hale getirebilecek potansiyeldedir.

Doktor, eğer uygun görürse dehidrasyon tehlikesi yaşayan ve belirtiler gösteren çocuklara, yaşlarına ve kilolarına uygun şekilde su, şeker ve tuz dengesini sağlayacak rehidrasyon içecekleri verebilir. Bu içecekler, çocuğun vücudunun suyu daha iyi emmesini sağlar. Kimi zaman da damar yolu ile sıvı kaybı telafi edilebilir. Bunun için doktor, çocuğun hastane yatışına karar verebilir.  

Ateş ya da baş ağrısı gibi şikayetleri hafifletmek için doktor, ağrı kesici ve ateş düşürücü ilaçlara başvurabilir. Gerekli hallerde probiyotikler reçete edilebilir. Fakat doktor reçete etmediği sürece ishal durdurucu ilaçlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Doktor analiz ettiği dışkı örneğinde hastalığın altında yatan bakteriyel bir neden tespit etmişse antibiyotik reçete edebilir. Fakat enfeksiyona neden olan faktörler tespit edilmeden çocuğa antibiyotik verilmez.

Çocuklarda İshale Bağlı Gelişebilecek Komplikasyonlar Nelerdir?

• Çocuklarda ishal hastalığının en yaygın görülen komplikasyonu vücudun elektrolit ve sıvı dengesinin bozulmasıdır. Çocuk kusma ve ishal dolayısıyla kaybettiği sıvı ve elektrolitleri yeterince takviye edemezse bu komplikasyon meydana gelir.
• Nadiren de olsa bağırsak enfeksiyonu vücudun diğer kısımlarında bazı tepkimelere neden olabilir. Bu tepkimeler; cilt, göz veya eklem iltihabı şeklinde meydana gelebilir.
• Salmonella enfeksiyonlarında bağırsak enfeksiyonu eklemlere, kemiklere veya omuriliği saran zara yayılabilir. Bu durum nadiren görülen komplikasyonlar arasındadır.
• Yine nadiren ortaya çıkan bir komplikasyon da ishalin kalıcı hale gelmesidir.
• Bağırsak enfeksiyonunun ardından İrritabl bağırsak sendromu gelişebilir.
• İshal hastalığı sonucu çocuğun bağırsaklarının iç yüzeyi hasar görür. Bu yüzden çocuk laktozu sindirme yeteneğini geçici olarak yitirebilir. Bu gibi hallerde çocuk süt içtikten sonra karın ağrısı ve şişkinlik yaşayabilir. Gaz şikayeti ve sulu dışkılama durumları gözlenebilir. Fakat bu etkiler enfeksiyonun ardından bağırsağın iç yüzeyi iyileştiğinde düzelen geçici etkilerdir. 
• Hemolitik üretim sendromu da nadir görülen ishal komplikasyonlarından biridir. Kan hücrelerinde düşüklük ve böbrek yetmezliği gibi ciddi tablolara neden olan bu komplikasyon nadiren rastlanan bir durumdur.
• Kimi durumlarda bağırsak enfeksiyonlarının ardından malnütrisyon meydana gelebilir.

Çocuklarda İshal Vakalarında Enfeksiyonun Yayılmasını Önlemek İçin Neler Yapılabilir?

• Bebeklerde gözlenen ishal vakalarında bebek bezi değiştirildikten sonra ve yemek hazırlamadan önce mutlaka ellerinizi dezenfekte edin.
• Musluklar, klozet, banyo yüzeyleri, kapı kolları, sifon ve tuvalet kapağı gibi bölgeleri sürekli olarak dezenfekte edin.
• Çocuğunuzun tuvalet sonrası ellerini bol su ve sabunla yıkayıp kurulayın.
• Çocuğun kıyafetlerini ve çarşaflarını en yüksek sıcaklıkta ayrı bir şekilde yıkamaya özen gösterin.
• Çocuğunuzun havlusu ile kimsenin temas etmesine izin vermeyin.
• Çocuğunuza yemek hazırlarken her şeyin steril olduğundan emin olun.
• Çocuğun gösterdiği son kusma ve ishal atağından sonra iki gün geçene kadar okula gitmesine izin vermeyin. Bazı vakalarda bu süre daha uzun tutulabilir.

Çocuklarda İshalin Aşı İle Önlenmesi Mümkün Mü?

Çocuklardaki ishal vakalarının en yaygın nedenlerinin başında rotavirüs kaynaklı enfeksiyonlar gelir. Rotavirüs enfeksiyonundan dolayı gelişen ishal vakalarını önlemek için kullanılan iki tür aşı bulunmaktadır. Ağız yolu ile iki veya üç doz halinde uygulanan rotavirüs aşısı çocuklarda ishal riskini önemli ölçüde azaltmaktadır.