Çocuklarda Çölyak

Çölyak hastalığı, içeriğinde gluten barındıran gıdaların, kişinin bağışıklık sistemi tarafından ince bağırsak hasarına neden olduğu ve yaşam boyu devam eden bir sindirim sistemi hastalığıdır. Kişinin bağışıklık sistemi tarafından zararlı bir madde olarak algılanan gluten karşısında vücut reaksiyon gösterir. Çölyak hastalığının belirtileri arasında demir eksikliği, şişlik, karın ağrısı, ishal ve yorgunluk hali vardır. Çölyak tanısı endoskopi yöntemi ve serolojik testlerden faydalanılarak konulur. Çölyak tedavisinde çocuklarda ve yetişkinlerde fark etmeksizin glutensiz bir beslenme rutini uygulanır. Glutensiz beslenmekte devam edilirse bir süre sonra bağırsak hasarı aşama aşama iyileşme gösterir. Ancak çölyak hastalığı kişinin yaşamı boyunca devam eder. Adana’da hastalarına hizmet veren Uzman Çocuk Doktoru Sena Kara Öncü, çocuklarda çölyak hastalığı, nedenleri, belirtileri, tanı ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verdi.

Çocuklarda Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı içeriğinde gluten barındıran arpa, çavdar veya buğday gibi gıdaların ince bağırsaktaki hücrelere zarar vermesi ile ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Gluten içerikli tahıllı gıdaların tüketilmesinin ardından çölyak hastalarının bağışıklık sistemi gluteni zararlı bir madde olarak algılar. Sonrasında bağırsak hücreleri hasar görür. Bu hasar zaman içerisinde çocuğun bağırsaklarını işlevsiz hale getirebilir.

Çocuklarda çölyak hastalığında ince bağırsağın içerisinde bulunan villus tabakası zarar görür. Bu tabaka besin emiliminin sağlandığı bölgedir. Bağırsak mukozasında meydana gelen bu değişiklikler gıdaların sindirilmesine ve vücut tarafından emilimine zarar verir. Özellikle folik asit ve demir gibi kan yapımının temel bileşenlerinin emilimi zarar görür.

İlerleyen yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir skalada karşımıza çıkar. Çölyak hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Gluten içerikli gıdaların tüketilmesine son verildiğinde bağırsak hasarı önlenir ve hastalığın yol açtığı şikayetler ortadan kaybolur.

Çocuklarda Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

 Arpa, buğday ve çavdar benzeri gıdalarda bulunan gluten proteinine karşı duyarlılık olarak ifade edebileceğimiz ve yaşam boyu glutensiz beslenmeyi gerektiren çölyak hastalığı, Türkiye’de her 110 çocuktan birinde görülen yaygın bir sağlık problemidir. Çölyak hastalığı tüm dünyada en yaygın görülen bağırsak hastalıklarından biri olarak öne çıkar. Gluten barındıran besinlerin günlük tüketimi, çölyak hastalarında bağışıklık sistemi duyarlılığı geliştirir. Yaşam boyu kalıcı olan bu hassasiyet ömür boyu glutensiz beslenmeyi gerektirir.

Çölyak hastalığına karşı duyarlılık geliştirmemize neden olan genler, çölyak hastalarının yüzde 98’lik bir bölümünde tespit edilmiştir. Fakat genetik açıdan duyarlı olarak nitelendirilen kişilerin hepsinde gluten alımından kaynaklı hastalık gözlenmez. Bu yüzden genetik hassasiyetin yanı sıra farklı çevresel faktörler ve viral enfeksiyonlar da çölyak hastalığına neden olabilmektedir. Çölyak hastalığı, uzun süreli hastalıklar arasında ABD ve Avrupa ülkelerinde en yaygın olanlarından biridir. 2,5 – 15 yaş arası çocuklarda seksende bir ila 300’de bir gibi oranlarda görülebilmektedir. Kuzey Afrika gibi glutenin çokça tüketildiği coğrafyalarda çölyak hastalığına daha sık rastlanır. 

Çölyak Hastası Çocuklarda Büyüme Geriliği Görülüyor

Çölyak hastalığı çocuklarda ve yetişkinlerde çok sayıda farklı belirtiye neden olabilir. Küçük çocuklarda en tipik çölyak belirtilerinden biri büyüme geriliğidir. Bunun yanı sıra ishal, sıvı dışkılama, kas zayıflığı, kusma, kemik zayıflığı, şişlik ve iştahsızlık gibi belirtiler de çölyak hastalığı ile ilişkilendirilebilir. Bebekler büyüyüp ek gıdalarla beslenmeye başlandığında gluten alımı da başlar. Sonrasında büyüme hızı ve kilo alımında yavaşlama gözlenir. Zaman içerisinde çocuğun kilo kaybı giderek belirgin hale gelir. Çölyak hastalığının görülme sıklığı ülkeler arasında farklılık göstermekle birlikte çölyak hastalığı yaygın görülen bir hastalıktır.

Son dönemlerde tipik olmayan çölyak hastalığının da görülme sıklığı artmaktadır. Bu durum çoğu zaman büyük çocuklarda beş ila yedi yaşın sonrasında meydana gelir. Ergenlikte gecikme, boy kısalığı, karaciğerde işlevsel bozukluklar, demir eksikliğinden kaynaklı kansızlık gibi tablolar meydana gelir. Tüm bunlara ek olarak şişkinlik, kabızlık, reflü, mide bulantısı, karın ağrısı gibi şikayetlere de yol açabilmektedir.

Çölyak hastalığı tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda bazı özel durumlarda daha sık karşımıza çıkar. Çocukluk diyabeti, tiroidit, depresyon, otizm ve osteoporoz gibi durumlar buna örnektir. Diyabet hastalarının birinci derece yakınlarında da çölyak görülme olasılığı, yüzde iki seviyelerindedir.

Sessiz Çölyak Grubu

Çölyak hastalığı ile birlikte görülen genetik sendromlardan biri de Down Sendromudur. Çölyak hastalığının down sendromlu bireylerde görülme sıklığı yüzde 3,2 ile 10,3 arasında değişmektedir. Williams ve Turner sendromunda bu oran yüzde 5-10 seviyelerine ulaşmaktadır.

Genel taramalar sırasında tesadüfen tespit edilen ve herhangi bir yakına göstermeyen hastalar ise sessiz çölyak grubu olarak tanımlanır. Belirti gösteren bir vakaya karşılık yedi vakada belirtilere rastlanmayabilir. Bu yüzden çölyak hastalığı sanılandan daha yaygın bir sağlık sorunudur. Çölyak hastalığının klinik seyrinde halen daha yeterince anlaşılamayan bazı durumlar söz konusudur.

Genetik açıdan hassas kişiler, benzer dozlarda gluten aldıklarında belirtilerin ortaya çıkış zamanı farklılık gösterir. Çölyak hastalığı ile ilgili çok sayıda uluslararası pek çok çalışma yapılmaktadır. Günümüzde çölyak hastalığının tanısında ilk olarak özel laboratuvar tetkiklerine başvurulur. İki yaşından büyük çocuklarda endoskopik tetiklerle ince bağırsak biyopsisi alınabilir. Bu sayede çölyak tanısı kesinleştirilebilmektedir. Fakat tanı konulduktan sonra kişinin yaşamı boyunca glutensiz beslenmesi gerekir.

Çocuklarda Çölyak Hastalığının Nedenleri Nelerdir?

Çölyak hastalığına yol açan faktörlerin başında bağışıklık sistemi problemleri, genetik etkenler ve çevresel unsurlar gelir. Çocuğun vücudunun glutene verdiği anormal tepkilerin sonucunda çölyak hastalığı ortaya çıkar.

Çölyak Hastalığı Tanısı

Biyopsi ve serolojik testler, çölyak hastalığının tanısında kullanılan araçlardır. Doktor ilk olarak kapsamlı bir fiziksel muayene gerçekleştirir. Hastanın tıbbi öyküsünü dinler. Tanıyı kesinleştirmek için bazı testlere başvurabilir. Bu testlerde pozitif sonuçlar ortaya çıkarsa ayırıcı tanı için endoskopi tetkikine başvurabilir.

Endoskopi yöntemi ile çocuğun ince bağırsağı görüntülenir ve değerlendirilir. Eğer villuslarda oluşan hasarın tespiti için biyopsi alınabilir. Sonuçlar uzman bir doktor tarafından değerlendirilir. Ve bu sayede çölyak tanısı kesinleştirilebilir.

Serolojik testler de çölyak hastalığının tanısı için yol göstericidir. Serolojik testler, kandaki antikor miktarının ölçülmesini sağlar. Vücudun çölyak hastalığına karşı geliştirdiği antikorlar tespit edilir ve hastalığın tanısı gerçekleştirilir.

Çocuklarda Çölyak Tedavisi

Çölyak hastalığında tedavi çocuğun glutenli gıdalarla beslenmemesi esasına dayanır. Bu noktada uzman doktor, glutensiz beslenme konusunda tavsiyeler almanız için sizi bir beslenme uzmanına yönlendirir. Glutenli gıdaların tüketilmesi sonlandırıldıktan bir süre sonra bağırsaklardaki iltihaplanma ve hasar iyileşme gösterir.

Glutensiz Beslenme

Çölyak hastaları yaşamları boyunca glutensiz bir beslenme düzeni takip etmelidir. Bu sayede gluten intoleransı devam etse bile semptomlarda azalma meydana gelir. Glutensiz gıdaları sıralamamız gerekirse: 

• Sebzeler
• Mısır ve karabuğday gibi tahıllar
• Mercimek
• Nohut
• Meyveler
• Süt ve süt ürünleri
• Bitkisel yağlar
• Kuru yemişler
• Patates ve beyaz pirinç
• Et ve et ürünleri
• Turşu ve benzeri fermente gıdalar glutensiz besinlere örnektir.

Çölyak Hastaları Hangi Gıdalardan Uzak Durmalıdır?

Gluten çavdar, arpa ve buğday gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. Çölyak hastalarının tüketmemesi gereken yiyecekler şu şekildedir:

• Bulgur
• Arpa
• Buğday
• Çavdar
• Hazır soslar ve çorbalar
• Bira ve diğer malt içecekleri
• İşlenmiş et ürünleri
• Glutenli un ve unlu mamuller
• Şehriye
• Makarna
• Erişte v.b

Bunların yanı sıra piyasada satılan birçok paketli gıdanın içeriğinde gluten bulunmaktadır. Satın alınan ürünlerin etiketlerini okumak çölyak hastalarının edinmeleri gereken bir alışkanlıktır.

Bağırsak Hasarının İyileşmesi

Bağırsaklardaki hasarın tümüyle iyileşebilmesi için villusların tekrar büyümesi ve sağlıklı hallerine dönüşmesi gerekir. Bu da her hasta için farklı bir süreçtir. Kimi zaman birkaç ay kimi zaman birkaç yıl sürebilir. Fakat kişi glutenli beslenmeye geri dönerse çölyak semptomları da yeniden ortaya çıkar. Çölyak hastalığını kökten iyileştirecek herhangi bir tedavi yöntemi olmadığı için ömür boyu bu beslenme disiplinine uymak gerekir.