Çocuklarda Gece İdrar Kaçırma Sorunu (Enürezis Nokturna)
Çocukluk döneminde sık karşılaşılan problemlerden biri olan gece idrar kaçırma, tıbbi adıyla “enürezis nokturna”, hem çocuk hem de aile için önemli bir sorundur. Geceleri yatağın istemsizce ıslatılması şeklinde görülen bu durum, genellikle merkezi sinir sistemiyle ilgili bir hastalık olmamasına rağmen 5 yaş ve üzeri çocuklarda devam ediyorsa dikkate alınmalıdır. Gece idrar kaçırma yalnızca geceyle sınırlı kalmayıp, bazı çocuklarda gündüz saatlerinde de devam edebilir.
Çocukların çoğu 2 ila 4 yaş arasında mesane kontrolünü sağlamaya başlar; ancak bazı bireylerde bu süreç daha geç olabilir ve gece idrar kaçırma devam edebilir. Araştırmalar, üç yaşındaki çocukların yaklaşık yüzde kırkının gece yataklarını ıslattığını, beş yaşında bu oranın yüzde yirmiye, altı yaşında ise yüzde ona kadar azaldığını ortaya koymaktadır. Gece idrar kaçırma sorunu, erkek çocuklarda kızlara göre daha sık görülür ve genellikle aileler çocukları 7-8 yaş civarındayken uzman desteği aramaya başlar. Türkiye’de yapılan araştırmalara göre, 7-11 yaş grubundaki erkek çocukların %16’sı, kız çocuklarının ise %11’i bu sorunu yaşamaya devam etmektedir.
Gece alt ıslatma çoğunlukla fizyolojik bir gecikme sonucu oluşur; ancak altta yatan duygusal, nörolojik ya da idrar yolları ile ilgili farklı nedenler de olabilir. Sıvı alımını sınırlamak, gazlı içeceklerden kaçınmak gibi önlemler fayda etmiyorsa, mutlaka uzman desteği alınmalıdır.
Gece Alt Islatmanın (Enürezis) Olası Nedenleri
Basit enürezis vakalarında organik bir sebep bulunamayabilir; ancak bazı durumlarda fizyolojik ya da genetik etkenler belirleyici olabilir. %97’ye yakın çocukta herhangi bir organik neden tespit edilmezken, kalan küçük bir grupta farklı sağlık problemleri alt ıslatmayı tetikleyebilir.
En sık rastlanan nedenlerden bazıları şunlardır:
Uykuda uyanma güçlüğü: Derin uyku sırasında mesane dolduğunda çocuk uyanamaz ve idrar kaçırır. Bazı çocuklar idrar yaptıktan sonra bile uyanmaz.
Yetersiz mesane kapasitesi: Çocuğun mesanesi gece oluşan idrarı tutmakta zorlanabilir. Bu, alt ıslatmaya zemin hazırlar.
Geceleyin artan idrar üretimi: Vücuttaki antidiüretik hormon (ADH) seviyesinin düşük olması nedeniyle çocuklarda normalden fazla idrar yapılmasına yol açabilir. Bu durum, uyanamama ile birleşince idrar kaçırma ile sonuçlanır.
İdrar yolu enfeksiyonları: Gündüz idrar yaparken yanma, sıkışma hissi ve karın ağrısı gibi belirtilerle birlikte görülebilir.
Anatomik problemler: Üretra tıkanıklıkları, mesane çıkışında darlık gibi yapısal sorunlar, mesanenin normal şekilde boşalmasını engelleyebilir.
Diyabet ve hormon bozuklukları: Şeker hastalığı ya da şekersiz diyabet gibi rahatsızlıklar, aşırı idrar üretimine neden olarak enürezisi tetikleyebilir.
Psikolojik etkenler: Aile içi stres, kardeş kıskançlığı, taşınma gibi çevresel değişiklikler de etkili olabilir.
Genetik faktörler: Ailede enürezis öyküsü varsa, çocukta görülme olasılığı önemli ölçüde artar.
Alt Islatmada Tanı Süreci Nasıl İlerler?
Gece idrar kaçırma şikayetiyle başvuran bir çocukta tanı koyabilmek için öncelikle bu durumun “primer” mi (doğuştan beri olan) yoksa “sekonder” mi (en az 6 ay kuru kaldıktan sonra başlayan) olduğunun belirlenmesi gerekir. Tanı koymak için belirtilerin en az 3 ay boyunca haftada iki ya da daha fazla kez ortaya çıkması, ayrıca bu durumun çocuğun sosyal ve psikolojik yaşamını olumsuz etkilemesi şarttır.
Tanı sürecinde çocuğun işeme alışkanlıkları, tuvalet sıklığı, sıvı tüketimi ve bağırsak düzeni gibi faktörler ayrıntılı şekilde sorgulanır. Şu sorular yöneltilir:
- Gündüzleri de idrar kaçırma oluyor mu?
- İdrar yaparken zorlanma ya da ıkınma var mı?
- İşeme sıklığı normalden fazla mı?
- Daha önce idrar yolu enfeksiyonu geçirmiş mi?
- Kabızlık ya da dışkı kaçırma problemi mevcut mu?
Bu bilgiler doğrultusunda “komplike” idrar kaçırma olasılığı değerlendirilir. Ayrıca aile öyküsü, okul başarısı, sosyal ilişkiler ve psikolojik durumu da göz önüne alınır.
Fiziksel muayene sırasında özellikle karın, bel ve genital bölge dikkatlice değerlendirilir. Laboratuvar testleri ile idrar analizi yapılır; gerekiyorsa tiroid testleri, kan şekeri ölçümü ve görüntüleme yöntemlerine de başvurulur. İkinci basamak incelemelerde ultrasonografi, işeme testi (üroflovmetri) ve mesane grafisi (VCUG) gerekebilir.
Alt Islatmanın Tedavi Yöntemleri
Gece idrar kaçırma tedavisinde başarı, çocuğun yaşı, alt ıslatma tipi ve altta yatan nedenlere göre değişir. Genel olarak tedaviye 5 yaş öncesinde başlanmaz; 6 yaş ve üzeri çocuklar için uygundur.
1. Davranışsal ve Destekleyici Yaklaşımlar
- Aileler sabırlı olmalı, çocuğu suçlamamalıdır.
- Uyku öncesi sıvı alımı sınırlandırılmalıdır.
- Akşam saatlerinde çay, süt, kafeinli içecekler tüketilmemelidir.
- Yatmadan önce mutlaka tuvalete gidilmelidir.
- Gece uyandırılarak tuvalete gitmesi sağlanabilir.
- Bez kullanımından kaçınılmalı; çocuğun yatağını değiştirme sorumluluğuna dahil olması sağlanmalıdır.
- Islak/kuru günler için takvim yöntemi uygulanabilir.
2. Alarm Tedavisi
İdrar kaçırma başladığında alarm sistemi aktive olur ve yüksek ses çıkararak çocuğun uyanmasını sağlar; bu yöntem %70 civarında etkili olup, en az iki ay düzenli kullanılmalı ve olumlu ilerleme varsa altı aya kadar devam ettirilmelidir
3. İlaç Tedavisi
Desmopresin: Gece idrar üretimini azaltır. Tablet ya da burun spreyi şeklinde verilebilir.
Trisiklik antidepresanlar ve antikolinerjikler de bazı vakalarda etkili olabilir.
İlaç kullanımı sırasında sıvı kısıtlaması ihmal edilmemeli, hekim önerileri eksiksiz uygulanmalıdır.
4. Psikolojik Destek
Eğer alt ıslatma duygusal ya da psikolojik nedenlerle oluşuyorsa, çocuk psikiyatristi desteği tedavi sürecine dahil edilebilir. Tedavi aşamasında, evde yaşanan gerginlikler, dikkat sorunları ve çocuğun kendine güven duygusundaki eksiklik gibi psikolojik ve sosyal etmenler de dikkate alınmalıdır.
