Çocuklarda Akut Romatizmal Ateş

Akut Romatizmal Ateş (ARA) Nedir?

Akut Romatizmal Ateş (ARA), özellikle çocukluk çağında görülen, ciddi bir iltihabi hastalıktır. Genellikle boğazda başlayan, halk arasında bademcik iltihabı (farenjit) veya strep boğaz enfeksiyonu sonrası ortaya çıkar. Ancak bu enfeksiyonun kendisi değil, vücudun bu enfeksiyona karşı verdiği aşırı bağışıklık yanıtı ARA'ya neden olur. Vücut bağışıklık sisteminin, kalp, eklemler, beyin ve cilt gibi kendi sağlıklı dokularına karşı reaksiyon göstermesiyle ortaya çıkan otoimmün bir tablodur. Akut Romatizmal Ateş, tedavi edilmediğinde ya da tekrarlandığında kalpte kalıcı hasarlara neden olabileceği için ciddi bir sağlık sorunu olarak değerlendirilir.

Akut Romatizmal Ateş Neden Ortaya Çıkar?

ARA'nın temel nedeni, A Grubu Beta Hemolitik Streptokok (AGBHS) adlı bakterinin yol açtığı boğaz enfeksiyonudur. Bu bakteri, tedavi edilmeyen veya eksik tedavi edilen bademcik iltihabı sonrası vücutta özel bir reaksiyona neden olur. Bakterinin bazı proteinleri, kalbimizdeki, eklemlerimizdeki veya beynimizdeki bazı dokulara benzer. Bağışıklık sistemi, bakteriyi vücut dokularına benzettiği için, farkında olmadan kendi dokularına da zarar verebilir. Her strep boğaz enfeksiyonu ARA'ya neden olmaz. Genetik yatkınlık, çevresel faktörler ve enfeksiyonun şiddeti gibi çeşitli etkenler de rol oynar.

Akut Romatizmal Ateş Belirtileri (Major ve Minör Kriterler)

ARA'nın belirtileri çok çeşitli olabilir ve genellikle enfeksiyondan 2-4 hafta sonra ortaya çıkar. Belirtiler, çocuklar arasında farklılık gösterebilir ve hepsi bir arada görülmeyebilir.

Major (Büyük) Kriterler

• Kardit (Kalp İltihabı): Kalp kapakçıklarının, kalp kasının veya kalbi saran zarın iltihaplanmasıdır. En önemli bulgudur; kalp üfürümü, çarpıntı, göğüs ağrısı ve nefes darlığı gibi şikâyetlerle kendini belli edebilir.
• Poliartrit (Gezici Eklem İltihabı): Bir eklemden diğerine geçiş yapan ağrılı, şiş ve kızarık eklemler. Diz, ayak bileği, dirsek ve bilek gibi büyük eklemleri etkiler.
• Sydenham Koresi: Beyin tutulumudur ve istemsiz, amaçsız hareketler, yüz buruşturmalar, konuşma bozuklukları, el yazısında bozulma ve duygusal değişkenlik ile karakterizedir. Genellikle enfeksiyondan aylar sonra ortaya çıkabilir ve kendiliğinden düzelebilir.
• Eritema Marginatum (Halka Şeklinde Döküntüler): Daha çok gövde ve kol-bacakların üst kısımlarında ortaya çıkan, ortası soluk kırmızı halkalar şeklindeki kaşıntısız döküntülerdir.
• Subkutan Nodüller (Deri Altı Bezeleri): Genellikle eklemlerin üzerinde, ağrısız, sert, hareketli bezelerdir. Nadir görülür.

Minör (Küçük) Kriterler

Bu belirtiler, büyük kriterlerle birlikte veya tek başlarına görülerek teşhise yardımcı olur:

• Ateş
• Eklem ağrısı (Artralji)
• Daha önce yaşanmış romatizmal ateş ya da kalp hastalığı geçmişi
• Yüksek iltihap belirteçleri (Sedimantasyon hızı ve CRP)
• EKG'de PR aralığında uzama (kalbin elektriksel iletiminde yavaşlama)

Hangi Organları Etkiler?

Akut Romatizmal Ateş, vücutta birden fazla organ sistemini etkileyerek geniş çaplı sağlık sorunlarına yol açabilen bir hastalıktır. En sık etkilenen organlar şunlardır:

Kalp (Romatizmal Kalp Hastalığı)

ARA'nın en ciddi ve en sık görülen komplikasyonudur. Kalp kapakçıklarında (özellikle mitral ve aort kapakları), kalp kasında ve kalbi saran zarda iltihaplanmaya neden olabilir. Tekrarlayan ataklar, kapakçıklarda kalıcı hasara yol açarak daralma (stenoz) veya kaçırma (yetmezlik) sorunlarına neden olabilir.

Eklemler (Artrit)

En sık görülen belirtilerden biridir. Genellikle büyük eklemleri (diz, ayak bileği, dirsek, bilek) tutar. Belirtiler arasında eklemde ağrı, şişme, kızarıklık ve hareketin kısıtlanması yer alır. "Gezici" karakterdedir, yani bir eklemdeki şikayetler düzelirken başka bir eklemde başlayabilir. Genellikle kalıcı hasar bırakmaz.

Beyin (Sydenham Koresi)

Hareket merkezlerinin etkilenmesi sonucu istem dışı ve düzensiz vücut hareketleri gelişebilir. Genellikle ARA'nın diğer belirtileri ortaya çıktıktan aylar sonra görülebilir ve çoğu zaman kendiliğinden düzelir.

Deri

Deri belirtileri daha nadir görülür.

Tanı ve Teşhis Süreci

ARA tanısı, genellikle doktorun detaylı fizik muayenesi, hastanın şikayetleri ve bazı laboratuvar testlerinin bir araya getirilmesiyle konulur.

• Fizik Muayene: Doktor, çocuğun eklemlerini, kalbini dinler ve cilt bulgularını kontrol eder.
• Boğaz Kültürü ve Hızlı Test: ARA’ya yol açabilen streptokok enfeksiyonunu tespit etmek için yapılır. Ancak test negatif olsa da ARA gelişebilir.
• ASO (Antistreptolizin O) Testi: Geçirilmiş boğaz enfeksiyonunu gösterir; yüksekse yakın zamanda enfeksiyon geçirilmiş olabilir.
• ESR ve CRP: ARA durumunda genellikle yüksek çıkan bu değerler, vücutta iltihaplanma olup olmadığını göstermeye yardımcı olur.
• EKG: Kalp ritmini değerlendirir, ritim bozukluklarını gösterir.
• EKO: Kalp kapakçıklarında hasar ya da iltihap var mı diye bakmak için yapılan ultrason testidir.

Tedavi Yöntemleri

ARA tedavisinin iki temel amacı vardır: mevcut atağın belirtilerini kontrol altına almak ve gelecekteki atakları önleyerek kalp hasarını engellemek.

Antibiyotikler: Boğazdaki bakteriyi yok etmek ve yeni atakları önlemek için kullanılır (genellikle penisilin).

İltihap Giderici İlaçlar: Eklem ağrısı için ağrı kesiciler, ve kalp problemleri varsa kortizon içeren ilaçlar reçete edilebilir.

Sydenham Koresi: Kontrol altına almak için bazı ilaçlar kullanılır; çoğu zaman kendiliğinden geçer.

Yatak İstirahati: Kalp tutulumu varsa, dinlenme çok önemlidir.

Koruyucu Tedavi: Yeni atakları ve kalp hasarını önlemek için ayda bir iğne ya da düzenli ilaç kullanımı gerekir; bu tedavi yıllarca sürebilir.

Uzun Dönem Etkileri

ARA’nın en tehlikeli sonucu, kalp kapaklarının hasar görmesidir. Bu tabloya romatizmal kalp hastalığı adı verilir ve ilerleyen yıllarda kalp yetmezliği, ritim bozuklukları gibi ciddi sorunlara zemin hazırlayabilir.